Konkubinat a prawo - jakie są prawa i obowiązki w konkubinacie?

Konkubinat to związek podobny do małżeńskiego, z tym że nieformalny - pozbawiony rejestracji. Osoby pozostające w konkubinacie łączy trwałe pożycie, obejmujące więź psychiczną, fizyczną oraz gospodarczą.

Na konkubinat decydują się zwykle ludzie, którym nie odpowiada instytucja małżeństwa. Jakie konsekwencje z tego wynikają, jakie prawa i obowiązki mają, żyjąc w wolnym związku? O tym poniżej.

Rozliczenia majątkowe

Konkubenci, nabywając przedmioty majątkowe podczas trwania związku, pomnażają wspólny majątek. Należy jednak pamiętać, że nie posiada on charakteru tożsamego z majątkiem małżonków. Podstawą roszczeń majątkowych są wzajemne porozumienia, zwane umowami konkubenckimi. Zasadnicza różnica między tymi a zwykłymi umowami majątkowymi jest taka, iż w sytuacji konkubinatu dochodzi do formowania się stosunków osobistych; natomiast w zwykłych umowach majątkowych podstawowym założeniem jest osiągnięcie celu gospodarczego.

Do roszczeń z tytułu nieruchomości i rzeczy ruchomych nabytych wspólnie, na własność lub posiadanie, jak również w przypadku nakładów dokonanych na te przedmioty, zastosowanie mają przepisy o zniesieniu współwłasności; zaś w przypadku roszczeń z tytułu nakładów dokonanych przez jednego z partnerów, w przedmiotach należących do drugiego, a wchodzących w skład wspólnego gospodarstwa - przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Cokolwiek nabędzie lub zarobi osoba żyjąca w konkubinacie, staje się jej osobistą własnością. Kiedy nabywają coś wspólnie - każde z nich ma określony udział w prawie własności, którego jest dysponentem. Zawsze też można dokonać podziału majątku (w drodze dobrowolnej umowy) będącego współwłasnością. Jeśli zaistnieje spór, rozwiązać go można na drodze sądowej.

Dlatego też, dbający o swoją własną przyszłość konkubenci, powinni pamiętać aby wszelkie umowy dotyczące nabywanych przedmiotów majątkowych, podpisywać wspólnie. W przeciwnej sytuacji, w razie sporu, trzeba będzie udowodnić wspólne nabycie - inaczej sąd oddali powództwo. Dobrze jest zatem dokumentować stosownymi umowami (np.: umową pożyczki) wszelkie nakłady pieniężne dokonane z majątku jednego z partnerów, na rzecz drugiego.

Zniesienie współwłasności może nastąpić w drodze umowy pomiędzy współwłaścicielami. Podstawowym jej sposobem jest podział rzeczy wspólnej w naturze. Nie można takiego podziału dokonać wówczas, gdy jest on niezgodny z przepisami prawa; ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy, lub też pociąga za sobą zmianę rzeczy albo znaczące obniżenie jej wartości. Dokonując podziału w naturze, sąd może zasądzić między byłymi współwłaścicielami dopłaty pieniężne. Jeśli podział w naturze jest niemożliwy, zniesienie współwłasności następuje poprzez wyznaczenie rzeczy wspólnej jednemu ze współwłaścicieli. Ma on wówczas obowiązek spłacić drugiego współwłaściciela. W przypadku, gdy nie ma podstaw do przyznania jej żadnemu z nich, sąd zarządza sprzedaż rzeczy.

Władza rodzicielska i alimenty

Władza rodzicielska, świadczenia alimentacyjne i inne aspekty związane w rodzicielstwem (oprócz domniemania pochodzenia dziecka od męża matki), wyglądają podobnie jak w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim. W konkubinacie istotnym ograniczeniem jest brak możliwości wspólnego przysposobienia dziecka bądź wspólnego sprawowania funkcji opiekuna.

Konkubenci nie mają obowiązku prawnego wzajemnej pomocy materialnej względem siebie, ani w trakcie trwania, ani też po zakończeniu związku. Przykładowo, jeśli po pięciu latach wspólnego życia, mężczyzna lub kobieta postanawia odejść i mimo tego, iż pozostawia partnera w trudnej sytuacji materialnej - nie musi dostarczać mu środków na utrzymanie. Na osobach żyjących w konkubinacie, nie ciąży bowiem obowiązek alimentacyjny.

Odpowiedzialność za kredyty

Konkubent/konkubina nie odpowiada również za kredyty (długi) zaciągnięte przez partnera, na własną rękę. Nie dotyczy to sytuacji, gdy jedno z nich zostaje żyrantem pożyczki. Osoby żyjące w wolnym związku odpowiadają jedynie za zaciągnięte wspólnie zobowiązania.

Dziedziczenie

W konkubinacie nie ma możliwości dziedziczenia ustawowego po zmarłym partnerze - jedynym rozwiązaniem jest sporządzenie testamentu. Inaczej natomiast wygląda sprawa dziedziczenia dzieci konkubentów - dziecko urodzone w wolnym związku, dziedziczy po swoich rodzicach na równi z dziećmi małżeńskimi. Odbywa się to na zasadach ogólnych, wynikających z prawa spadkowego. Konkubenci nie mogą korzystać również ze zwolnienia od podatku od spadku i darowizn, które przysługują osobom bliskim.

Sprawy z życia codziennego

Żyjąc w związku konkubenckim można mieć pewne problemy z załatwianiem spraw codziennych. Chodzi tu np.: o odbieranie przesyłek poleconych, adresowanych do partnera czy też uzyskanie informacji od lekarza w przypadku pobytu konkubenta w szpitalu. Podobnych problemów można jednak uniknąć - wystarczy napisać stosowne oświadczenia, upoważniając partnera do decydowania w codziennych sprawach. Konkubent/konkubina nie ma prawa do rozliczania się z podatku dochodowego od osób fizycznych wspólnie z partnerem.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 1964 r., Nr 9, poz. 59, ze zm.).
2. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku - Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zm.).
3. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 1997 r., Nr 89, poz. 555, ze zm.).