Prokrastynacja - co powinieneś o niej wiedzieć

Prokrastynacja to inaczej patologiczne zwlekanie, czyli tendencja do nieustannego odkładania wykonania danej czynności na później. Osoba dotknięta tym problemem chce coś zrobić, ale to odwleka - wie, że jest to dla niej niekorzystne a mimo to wciąż tak postępuje. Ciągle szuka wymówek, zajmując się czymś przyjemniejszym lub mniej kłopotliwym. W efekcie wykonuje zadanie w ostatniej chwili pod wpływem stresu, często nie kończąc go na czas albo w ogóle. Taka osoba uważana jest za leniwą, pozbawioną silnej woli i ambicji. Czy słusznie?

1. Przyczyny prokrastynacji

Obawa przed porażką - prokrastynator zwleka z pracą do momentu, kiedy jest już za późno na jej wykonanie - w razie niepowodzenia ma usprawiedliwienie. Często takie zachowanie można zauważyć wśród uczniów. Wymagający system nauczania powoduje, iż uczeń nie potrafi zabrać się do pracy bez myślenia o tym, jak zostanie oceniony, np.: stresuje się na samą myśl oddania nieciekawego wypracowania.

Obawa przed izolacją - prokrastynator pragnie, by się nim opiekowano, a nawet kierowano nim. Lubi pracować w grupie, bo tam zawsze ktoś może podjąć za niego decyzję. W pewnym sensie jest to próba zwrócenia na siebie uwagi. Przykładem może być uczeń, któremu nie chce się odrabiać lekcji - czeka, aż ktoś go w tym wyręczy.

Obawa przed bezradnością - prokrastynator chce wszystko kontrolować, aby potwierdzić swoją niezależność. Lubi poczuć dreszczyk emocji, mierząc się z otoczeniem bądź też ryzykując utratą pracy, np.: telemarketer nie odbierający telefonu.

Obawa przed intymnością - prokrastynator czuje strach przed zbliżeniem i ewentualnym odrzuceniem. Przykładem jest mężczyzna nieustannie spóźniający się na randki.

Obawa przed sukcesem - prokrastynator boi się zazdrości wywołanej swoimi sukcesami lub większych oczekiwań, którym nie będzie mógł sprostać. Dobrym przykładem jest pracownik, który nie chce awansować.  

2. Typowe zachowania prokrastynatora

Prokrastynacja dotyka tych, którzy ciągle się spieszą i mają mnóstwo zadań na głowie, a także prowadzących aktywny tryb życia i stawiających na spontaniczność. Często cierpią na nią również informatycy.

Problem zwykle pojawia się już w szkole podstawowej i dotyczy najczęściej uczniów zdolnych, utalentowanych. Stawiane im są coraz to trudniejsze zadania, przez co tracą wiarę w siebie i zaczynają odczuwać niepokój. Winę za taką sytuację ponoszą także sami rodzice, którzy zbyt wiele wymagają od dziecka a nie potrafią docenić jego starań.

Patologiczne zwlekanie nie oznacza jednak całkowitej bezczynności - prokrastynator ochoczo zajmuje się tym, co nie ma związku z głównym zadaniem. Działanie takiej osoby jest podzielone na etapy:

1. Chęć zrobienia czegoś
2. Podjęcie decyzji o wykonaniu zadania
3. Odłożenie czynności na inny termin, z obawy przed porażką
4. Uświadomienie sobie negatywnych skutków zwlekania z daną czynnością
5. Kontynuacja odkładania zadania
6. Szukanie wymówek lub odejście od problemu
7. Wykonywanie danej czynności nerwowo w ostatniej chwili lub nie zrobienie jej w terminie albo wcale
8. Postanowienie zmiany swojego postępowania w przyszłości
9. Powtarzanie powyższych punktów przy kolejnym zadaniu

W konsekwencji, dana czynność staje się coraz trudniejsza do wykonania, a jej odkładanie w czasie nie przynosi żadnych korzyści. Potęguje dodatkowo uczucie zniechęcenia i bezradności.

3. Metody radzenia sobie z prokrastynacją

Istnieje wiele sposobów walki z nieustannym zwlekaniem. Należą do nich m.in.:

Automatyzacja nawyków

Im więcej rutynowych nawyków, tym lepiej. Prokrastynator nie ma wówczas czasu na zastanawianie się, co by tu zrobić zamiast pracować - działa niczym zaprogramowana maszyna i nie zwleka z wykonaniem zadania.

Kontrola bodźców

Prokrastynatorzy to często ludzie impulsywni i roztargnieni. Przed rozpoczęciem pracy należy więc ograniczyć bodźce rozpraszające, tzn. wyłączyć telewizor, radio, zamknąć okno, itp.

Pozytywne kotwice przestrzenne

Pojęcie to wywodzi się z psychologii i oznacza tyle, że pewne miejsca kojarzone są z konkretnymi czynnościami, np.: sypialnia. Nie należy zabierać do niej pracy, gdyż związana jest ze snem i odpoczynkiem - bardzo rozleniwia. Jeśli podświadomość skojarzy łóżko z pracą, prokrastynator nabawi się dodatkowo problemów ze snem.

Metoda Alpen

Trzeba jej poświęcić ok. 15 minut dziennie, zawsze rano. Należy stworzyć listę zadań na dany dzień i oszacować czas trwania każdego z nich. Kolejny krok to przeznaczenie czasu na nieplanowane zadania, według reguły 60:40 (60% czasu na zadania ważne, a 40% na nieplanowane). Istotne jest również wyznaczenie priorytetów - jest ich zbyt dużo, część należy przełożyć na inny termin. Ostatni etap to ocena realizacji zadań z poprzedniego dnia.

Prokrastynacja jest do pokonania i trzeba z nią walczyć. Dobre rezultaty przynosi samoleczenie, które polega na zmuszaniu się do pracy i stopniowym przezwyciężaniu trudności związanych z konkretnymi działaniami. Najskuteczniejszym jednak sposobem jest terapia pod okiem specjalisty.