Alergia zawodowa - leczenie i zapobieganie

Alergie zawodowe definiowane są przez Instytut Medycyny Pracy jako "patologie wywołane czynnikami szkodliwymi występującymi w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy. Do chorób, które można uznać za zawodowe należą: astma oskrzelowa, alergiczny nieżyt nosa, alergiczny nieżyt spojówek, ostre uogólnione reakcje alergiczne, a także zapalenie obrzękowe krtani o podłożu alergicznym oraz alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych. Po kilku latach pracy w towarzystwie alergenów pieką ręce i oczy; częściej występuje katar i trudności w oddychaniu.

Czynniki wywołujące choroby zawodowe

W Polsce większość przypadków astmy zawodowej wywołana jest przez kilka czynników. Tradycyjnie dzieli się je na alergeny o dużej i małej masie cząsteczkowej - czynniki pochodzenia biologicznego oraz chemicznego. Związki o dużej masie cząsteczkowej, tj. powyżej 5000 D to substancje białkowe, wywołujące uczulenie za pośrednictwem przeciwciał klasy IgE (mąki i dodatki piekarnicze, enzymy, alergeny zwierząt laboratoryjnych i inne białka zwierzęce oraz lateks gumy naturalnej).

Pracownicy narażeni na alergię zawodową

Alergia zawodowa dotyczy głównie osób, które w miejscu pracy stykają się z substancjami specyficznymi. Niektóre grupy zawodowe (piekarze, rolnicy, pracownicy ochrony zdrowia i przemysłu chemicznego) są w szczególności zagrożone wystąpieniem alergii.

Najczęściej występujące alergeny w miejscu pracy. Zestawienie czynników alergizujących oraz grup zawodowych narażonych na kontakt z alergenem.

Związki o dużej masie cząsteczkowej:

• lateks gumy naturalnej (piekarze, młynarze, laboranci, gastronomia);
• mąka oraz jej zanieczyszczenia (piekarze, młynarze, kucharze, cukiernicy);
• antybiotyki (producenci leków, pielęgniarki, weterynarze, lekarze);
• alergeny zwierzęce (weterynarze, hodowcy, rolnicy, pracownicy sklepów zoologicznych);
• żywice (leśnicy, spawacze).

Związki o małej masie cząsteczkowej:

• barwniki (wytwórcy barwników, pracownicy przemysłu metalowego i tekstylnego);
• sole metali (przemysł chemiczny, galwanizeria, producenci noży i instrumentów medycznych);
• izocyjaniny (producenci mebli, uszczelek i wykładzin, lakiernicy samochodowi);
• środki odkażające (pracownicy ochrony zdrowia, przemysł chemiczny, rolnictwo, rybołówstwo);
• nadsiarczany, henna (fryzjerzy, kosmetyczki, producenci kosmetyków);
• bezwodniki kwasów (pracownicy przemysłu chemicznego, produkcja barwników, żywic poliestrowo-formaldehydowych).

Postawienie rozpoznania choroby zawodowej wymaga wykonania skomplikowanych badań w wyspecjalizowanych jednostkach medycznych.

Testy alergiczne

Dolegliwości pacjenta oraz występujące w miejscu pracy alergeny wziewne są podstawą do wykonania testów skórnych skaryfikacyjnych, punktowych lub z próby z zadraśnięciem. Polegają one na umieszczeniu kropli roztworu podejrzanego alergenu w niewielkim nakłuciu lub zadrapaniu zdrowej skóry przedramienia bądź pleców. O alergii świadczy reakcja porównywalna z kontrolą dodatnią. Aby test był miarodajny, przygotowując się do niego należy odstawić leki przeciwhistaminowe i sterydowe, zgodnie ze wskazówkami lekarza. A jeśli jest to niemożliwe lub też stan skóry nie pozwala na przeprowadzenie badań skórnych, można wykonać test radioalergosorpcji (RAST) określający radioaktywne stężenie specyficznych przeciwciał IgE we krwi pacjenta. Alergię potwierdza się na podstawie obecności w surowicy krwi dodatnich prób skórnych i/lub charakterystycznych objawów klinicznych w wyniku prób prowokacyjnych.

Profilaktyka

Profilaktyka higieniczna alergii zawodowej powinna być realizowana przez pracodawcą oraz odpowiednie służby BHP. Modyfikacja środowiska pracy w celu zmniejszenia ekspozycji na czynniki alergizujące może polegać na:

1. Stosowaniu środków technicznych (odizolowanie miejsc o dużym poziomie narażenia, prawidłowa wentylacja pomieszczeń, zastosowanie metod redukcji zapylenia).
2. Zmianie procesów produkcji (organizacja pracy pozwalająca ograniczyć liczbę pracowników narażonych na czynniki szkodliwe).
3. Zastosowaniu środków ochrony osobistej (odzież ochronna), masek przeciwpyłowych, okularów ochronnych, itp.

Pracownik podlega profilaktycznej opiece medycznej, którą powinien zapewnić pracodawca. Do obowiązków lekarza profilaktyka należy m.in.:

• ocena środowiska pracy pod kątem działania szkodliwego dla zdrowia;
• nadzór nad higienicznymi warunkami pracy;
• bezpośrednia opieka nad osobami zagrożonymi wystąpieniem negatywnych skutków zdrowotnych;
• ustalenie przeciwwskazań do pracy w stosunku do osób z określonymi schorzeniami;
• monitorowanie stanu zdrowia osób narażonych na czynniki szkodliwe dla zdrowia w pracy;
• wykrywanie przypadków chorób zawodowych we wczesnych ich stadiach;
• działania edukacyjne;
• czynne poradnictwo.

Pracownik, u którego stwierdzono alergię zawodową powinien być odsunięty od zagrożenia oraz poddany właściwemu leczeniu. Opieka profilaktyczna nad osobami narażonymi na silne alergeny musi uwzględniać:

• występowanie osób z grup ryzyka i ustalenie wobec nich indywidualnego grafiku badań okresowych oraz odpowiedniego poszerzania z zakresu badań;
• tworzenie i realizację programów profilaktycznych, z uwzględnieniem szeroko zakrojonych działań edukacyjnych adresowanych do pracowników oraz pracodawców;
• współpracę z pracodawcą w zakresie dążenia do maksymalnego ograniczenia ekspozycji na alergeny.