Jak walczyć z mobbingiem w pracy?

Według Kodeksu Pracy mobbing oznacza "działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników".

Jak wynika z powyższej definicji mobbing musi być więc procesem uporczywym i długotrwałym - podobne sytuacje muszą powtarzać się systematycznie i przez dłuższy czas. Jednorazowe incydenty nie mogą być uznawane za mobbing.

Najczęściej stosowane techniki mobbingowe polegają na następujących działaniach:

Uniemożliwianiu swobodnego wypowiadania się (m.in.: poprzez przerywanie, ośmieszanie, krytykowanie, zastraszanie, stosowanie upokarzających gestów, itp.);

Osłabianiu więzi społecznych (np.: poprzez zakaz kontaktu z innymi pracownikami);

Obniżaniu reputacji pracownika (m.in.: poprzez kwestionowanie decyzji, ośmieszanie czy sugerowanie choroby psychicznej);

Podważaniu pozycji zawodowej (m.in.: poprzez nadmierne obciążanie go obowiązkami albo odbieranie mu wcześniej zleconych prac);

Wywieraniu negatywnych skutków na zdrowie (np.: poprzez kierowanie do prac zagrażających zdrowiu pracownika).

Mobbing może mieć charakter pionowy (ukośny) polegający na tym, że mobber i mobbingowany znajdują się na różnych poziomach w hierarchii zatrudnienia; najczęściej jest to relacja pracodawca-pracownik albo charakter poziomy (prosty), w którym nie ma podporządkowania i zarówno mobber jak i mobbingowany są na tym samym poziomie; relacja pracownik-pracownik.

Jak walczyć z mobbingiem?

Ustawodawca nakłada na pracodawcę obowiązek przeciwdziałania mobbingowi. To pracodawca powinien stosować kroki służące antymobbingowej profilaktyce, która polega m.in.: na jasnej i sprawiedliwej procedurze rozstawania się z pracownikami, na tworzeniu w regulaminie zakładu odpowiedniej organizacji pracy i przestrzeganiu jej wytycznych oraz na wypracowaniu optymalnego sposobu oceniania pracowników i czytelnych zasad przyznawania awansu. Przejawem tych działań jest również udzielanie informacji pracownikom na temat mobbingu (czym jest i jakie skutki wywołuje) i zobowiązanie ich do zgłaszania przypadków, w których zachodzi podejrzenie wystąpienia tego zjawiska.

Innym aspektem postępowania antymobbingowego jest działanie następcze. W przypadku wystąpienia mobbingu ważne jest, żeby pracodawca udzielił ofierze pomocy, np.: poprzez zapewnienie opieki psychoterapeutycznej. Pracodawca powinien też podjąć kroki mające na celu wyeliminowanie tego zjawiska w przyszłości. Jeśli pracownik złoży skargę, obowiązkiem pracodawcy jest powołanie komisji antymobbingowej, która wyjaśni zasadność skargi. Komisja powinna mieć charakter bezstronny (w jej składzie powinni zasiąść przedstawiciele pracodawcy i pracowników). Zadaniem Komisji jest analiza dowodów zawartych w skardze, wysłuchanie stron, wyjaśnienie problemu i podjęcie decyzji, czy skarga jest uzasadniona i jakie konsekwencje powinien ponieść mobber.

Jeśli w wyniku stosowanego mobbingu, pracownik doznał rozstroju zdrowia (poświadczonego opinią lekarską), może on dochodzić na drodze powództwa przed sądem pracy, zadośćuczynienia za doznane krzywdy; jeśli natomiast wskutek mobbingu rozwiązał on umowę o pracę, ma prawo dochodzić od pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niższej od minimalnego wynagrodzenia za pracę. Z tym, że oświadczenie pracownika o rozwiązaniu umowy o pracę (zarówno z zachowaniem okresu wypowiedzenia jak i bez - z winy pracodawcy) musi być dokonane w formie pisemnej i zawierać uzasadnienie wskazujące konkretne działania i zachowania względem pracownika, które jego zdaniem należy zakwalifikować jako mobbing. W trakcie postępowania sądowego pracownik musi wykazać, że były stosowane wobec niego praktyki mobbingowe - to właśnie na nim spoczywa ciężar dowodowy. Największą wartość w tego typu sprawach mają zeznania świadków.

Gdzie szukać pomocy?

Pracownik, który uważa że w stosunku do niego pracodawca bądź współpracownicy stosują mobbing, może zwrócić się z prośbą o pomoc do Państwowej Inspekcji Pracy.

Naturalnym sojusznikiem mobbingowanych są związki zawodowe, których głównym zadaniem jest wymuszanie na pracodawcy przestrzegania praw pracowniczych. Jeśli interwencja związków zawodowych nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, to zgłaszane do nich skargi można wykorzystać w sądzie pracy przy dochodzeniu roszczeń od pracodawcy.

W celu ochrony praw mobbingowanych powstają stowarzyszenia służące radami i niezbędną pomocą psychologiczną i prawną. Różne formy psychoterapii uzupełniane o zajęcia sportowe, mają na celu m.in.: leczenie stanów depresyjnych oraz przywrócenie poczucia własnej wartości i kreatywności. W razie potrzeby stowarzyszenia te interweniują również u pracodawcy.

Mobbingowany powinien:

• zbierać dokumentację potwierdzającą stosowanie wobec niego mobbingu (zapisywać okoliczności, miejsce i czas);
• nagłaśniać temat (rozmawiać jak największą liczbą osób: rodziną, współpracownikami, związkami zawodowymi, prawnikami, itp.);  
• szukać pomocy poza pracą (Państwowa Inspekcja Pracy, stowarzyszenia);
• szukać sojuszników w walce z mobberem.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 roku o zmianie ustawy - Kodeks pracy (Dz.U. z dnia 18 lutego 2011 roku).