Jak uzyskać zasiłek macierzyński i wychowawczy?

Pojawienie się dziecka na świecie to przede wszystkim ogromna radość dla rodziców, ale też możliwość nabycia różnego rodzaju świadczeń rodzinnych, m.in.: zasiłku macierzyńskiego i wychowawczego.

Poniżej przedstawiamy warunki jakie trzeba spełnić, aby uzyskać do nich prawo.

Komu przysługuje zasiłek macierzyński?

Ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego lub w okresie urlopu wychowawczego:

• urodziła dziecko,
• przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7 roku życia a w przypadku dziecka wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, w wieku do 10 roku życia i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia,
• przyjęła na wychowanie w ramach rodziny zastępczej dziecko do 7 roku życia a w przypadku dziecka wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego do 10 roku życia.

Zasiłek macierzyński przysługuje objętym ubezpieczeniem chorobowym:

• pracownikom,
• członkom rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,
• osobom wykonującym pracę nakładczą,
• osobom wykonującym pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy-zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług,
• osobom prowadzącym pozarolniczą działalność gospodarczą i osobom z nimi współpracującym,
• osobom wykonującym odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w  czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
• osobom odbywającym służbę zastępczą,
• duchownym.

Zasiłek macierzyński przysługuje również:

1. W razie urodzenia dziecka po ustaniu zatrudnienia, jeśli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy albo z naruszeniem prawa (stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu). W przypadku gdy zatrudnienie ustało z wyżej wymienionych powodów a pracownicy nie zapewniono innego zatrudnienia, przysługuje jej do dnia porodu zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego;
2. Pracownicy zatrudnionej na podstawie umowy o pracę na czas określony, na czas wykonywania określonej pracy albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc - z którą umowa o pracę została przedłużona do dnia porodu;
3. Ubezpieczonemu, który przyjmuje dziecko na wychowanie na takich samych zasadach, które dotyczą ubezpieczonej. Również w razie śmierci ubezpieczonej lub porzucenia przez nią dziecka, zasiłek macierzyński przysługuje ojcu dziecka lub innemu ubezpieczonemu członkowi najbliższej rodziny, jeśli przerwą zatrudnienie lub inną działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Zasiłek macierzyński nie przysługuje:

• za okresy, w których ubezpieczony zachowuje prawo do wynagrodzenia na podstawie przepisów szczególnych,
• w okresie urlopu bezpłatnego,
• w okresie tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania.

Okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego

Z tytułu urodzenia dziecka (przy jednym porodzie)/z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie (w zależności od liczby przyjętych dzieci):

• 20 tygodni - w przypadku urodzenia/przyjęcia jednego dziecka,
• 31 tygodni - w przypadku urodzenia/jednoczesnego przyjęcia dwojga dzieci,
• 33 tygodnie - w przypadku urodzenia/jednoczesnego przyjęcia trojga dzieci,
• 35 tygodni - w przypadku urodzenia/jednoczesnego przyjęcia czworga dzieci,
• 37 tygodni - w przypadku urodzenia/jednoczesnego przyjęcia pięciorga i więcej dzieci.
• W razie urodzenia dziecka po ustaniu zatrudnienia lub w czasie urlopu wychowawczego zasiłek macierzyński przysługuje przez okres skrócony o 2 tygodnie (przez okres 18, 29, 31, 33 lub 35 tygodni liczonych od dnia porodu).

Ubezpieczona, która urodziła/przyjęła dziecko na wychowanie, od 1 stycznia 2010 roku ma prawo do dodatkowego zasiłku macierzyńskiego, którego wymiar wynosi:

• w przypadku urodzenia/przyjęcia na wychowanie jednego dziecka:

1. od 1 stycznia 2010 roku do 31 grudnia 2011 roku - do 2 tygodni,
2. od 1 stycznia 2012 roku do 31 grudnia 2013 roku - do 4 tygodni,

• w przypadku urodzenia (przy jednym porodzie)/jednoczesnego przyjęcia na wychowanie więcej niż jednego dziecka:

1. od 1 stycznia 2010 roku do 31 grudnia 2011 roku - do 3 tygodni,
2. od 1 stycznia 2012 roku do 31 grudnia 2013 roku - do 6 tygodni.

Od 1 stycznia 2010 roku ubezpieczony ojciec, wychowujący dziecko ma prawo do zasiłku macierzyńskiego (urlop ojcowski) w wymiarze 1 tygodnia a od stycznia 2012 roku w wymiarze 2 tygodni, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 12 miesięcy życia.

Od 1 stycznia 2011 roku ubezpieczony ojciec, wychowujący dziecko przysposobione ma prawo do zasiłku macierzyńskiego w wymiarze 1 tygodnia a od stycznia 2012 roku w wymiarze 2 tygodni, nie dłużej jednak niż do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu orzekającego przysposobienie i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia a w przypadku dziecka wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego nie dłużej niż do 10 roku życia dziecka.

Niezbędne dokumenty do wypłaty zasiłku macierzyńskiego

1. Zaświadczenie o przewidywanej dacie porodu (za okres przed porodem);
2. Skrócony odpis aktu urodzenia dziecka (za okres od dnia porodu).

Do wypłaty zasiłku matce z tytułu urodzenia dziecka po ustaniu zatrudnienia niezbędne jest dodatkowo:

• zaświadczenie lekarskie stwierdzające stan ciąży w czasie trwania zatrudnienia,
• świadectwo pracy lub inny dokument potwierdzający rozwiązanie stosunku pracy z powodu likwidacji lub ogłoszenia upadłości pracodawcy,
• prawomocne orzeczenie sądu o rozwiązaniu stosunku pracy z naruszeniem przepisów prawa.

Ojciec dziecka występując o zasiłek macierzyński w przypadku skrócenia przez matkę pobierania zasiłku powinien przedłożyć następujące dokumenty:

• skrócony odpis aktu urodzenia dziecka,
• zaświadczenie o okresie, przez który matce dziecka przysługiwał i został wypłacony zasiłek macierzyński,
• zaświadczenie pracodawcy o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego - jeśli ojciec dziecka jest pracownikiem i zasiłek jest wypłacany przez ZUS,
• oświadczenie o przerwaniu działalności - jeśli ojciec dziecka jest ubezpieczonym prowadzącym pozarolniczą działalność gospodarczą,
• zaświadczenie płatnika składek o przerwaniu działalności zarobkowej w związku z opieką nad dzieckiem - w przypadku pozostałych ubezpieczonych.

Wysokość zasiłku macierzyńskiego

Podstawą wymiaru zasiłku macierzyńskiego dla pracownika jest przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych, poprzedzających powstanie niezdolności do pracy albo z faktycznego okresu zatrudnienia za pełne miesiące kalendarzowe, jeśli niezdolność do pracy powstała przed upływem tego okresu.

Do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenia społeczne. Zasiłek macierzyński wynosi 100% wynagrodzenia lub przychodu stanowiącego podstawę jego wymiaru.

Komu przysługuje urlop wychowawczy?

Po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego pracownikowi - matce lub ojcu a także innym osobom będącym opiekunami dziecka, przysługuje urlop wychowawczy.

Urlop wychowawczy przysługuje pracownikowi zatrudnionemu co najmniej 6 miesięcy (do tego okresu wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia danego pracownika).

Urlop wychowawczy udzielany jest na wniosek pracownika. Należy go złożyć pracodawcy w formie pisemnej na dwa tygodnie przed planowaną datą rozpoczęcia urlopu.

Czas trwania urlopu wychowawczego

Urlop wychowawczy udzielany jest w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, w wymiarze do 3 lat. Może być wykorzystany w czterech częściach, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 4 roku życia.

W przypadku dziecka niepełnosprawnego wymagającego osobistej opieki, pracownik może skorzystać z urlopu wychowawczego w wymiarze do 6 lat (3 lata do momentu ukończenia przez dziecko 4 roku życia i kolejne 3 lata pomiędzy 4 a 18 rokiem życia dziecka).

Komu przysługuje zasiłek wychowawczy?

Dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego przysługuje matce lub ojcu a także opiekunowi prawnemu (jeżeli dziecko pozostaje pod jego faktyczną opieką) - uprawnionemu do urlopu wychowawczego, nie dłużej jednak niż przez okres:

• 24 miesięcy kalendarzowych,
• 36 miesięcy kalendarzowych, jeśli sprawuje opiekę nad więcej niż jednym dzieckiem,
• 72 miesięcy kalendarzowych, jeśli sprawuje opiekę nad dzieckiem niepełnosprawnym.

Dodatek nie przysługuje osobie, która:

• bezpośrednio przed uzyskaniem prawa do urlopu wychowawczego pozostawała w stosunku pracy przez okres krótszy niż 6 miesięcy,
• podjęła lub kontynuuje zatrudnienie albo inną pracę zarobkową, która uniemożliwia sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego,
• w okresie urlopu wychowawczego korzysta z zasiłku macierzyńskiego.

Dodatek nie przysługuje również, gdy:

• dziecko zostało umieszczone w placówce zapewniającej całodobową opiekę przez więcej niż 5 dni w tygodniu, z wyjątkiem dziecka przebywającego w zakładzie opieki zdrowotnej,
• w innych przypadkach zaprzestania sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Niezbędne dokumenty do wypłaty zasiłku wychowawczego

Wniosek o dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego składa się w regionalnym Ośrodku Pomocy Społecznej.

Do wniosku należy dołączyć następujące zaświadczenia:

1. Od pracodawcy o udzieleniu urlopu wychowawczego (na jaki okres i na które dziecko został on udzielony);
2. Potwierdzające minimum sześciomiesięczne zatrudnienie bezpośrednio przed uzyskaniem prawa do urlopu wychowawczego;
3. Z ZUS o opłaconych składkach społecznych;
4. Od lekarza zalecające przebywanie dziecka niepełnosprawnego (z powodów terapeutycznych) w żłobku lub przedszkolu;
5. Z Ośrodka Szkolno-Wychowawczego - w przypadku umieszczenia w nim dziecka i niekorzystaniu z całodobowej opieki;
6. Z Urzędu Skarbowego o przychodzie za zeszły rok podatkowy.

Wysokość zasiłku wychowawczego

Dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego przysługuje w kwocie 400 zł miesięcznie.

O pieniądze mogą starać się rodziny, w których dochód na jedną osobę nie przekracza 504 zł, zaś w przypadku sprawowania opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym - 583 zł.

Podstawa prawna

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku - Kodeks pracy (Dz.U. z 2011 r. Nr 36, poz. 181, Nr 63, poz. 322, Nr 80, poz. 432 oraz Nr 144, poz. 855).
2. Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 1999 r. Nr 60, poz. 636 z późn. zm.).
3. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 roku w sprawie określania dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 1999 r. Nr 65, poz. 742 z późn. zm.).